Demir Eksikliği Nedir?
Kemik iliğinde üretilen bir protein olan hemoglobin, kırmızı kan hücrelerinde bulunur ve oksijenin akciğerlerden vücudun geri kalanına taşınmasında görevlidir. Hemobglobinin yapı taşlarından biri demir mineralidir. Demir minerali, aynı zamanda kas hücrelerine oksijenin depolanmasına yardımcı olan myoglobinin de yapısında bulunur. Ayrıca vücuttaki pek çok metabolik işlemden sorumlu enzimler de demir içerir. Bağışıklık sisteminin normal fonksiyonlarını yerine getirmesine yardımcı olmak da demir minerali faydaları arasındadır.
Vücuttaki demirin büyük bir çoğunluğu neredeyse üçte ikisi hemoglobinde bulunur. Geri kalanı karaciğerde depolanır ve diyet ile alınan demir miktarı çok düşük olduğunda vücut tarafından kullanılır. Uzun süre diyette demir yetersiz alınırsa demir depoları azalır ve vücutta demir eksikliği olabilir.(3) Yetişkin bir bireyde kandaki normal demir seviyesi 60 ile 170 mcg/dL arasında değişir. Demir seviyesi 60 mcg/dL’nin altına düştüğünde kanda demir eksikliği söz konusudur ve vücutta demir eksikliği belirtileri yaşanabilir.(4)
Demir Eksikliği Neden Olur?
Demir eksikliği, en sık yaşanan sağlık problemlerinden biridir. Demir eksikliği tedavi edilmediğinde ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Demir eksikliğinin en önemli nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
Demir Açısından Zengin Besinlerin Tüketilmemesi
Vücut demiri depolayabilir ancak kendisi sentezleyemez. Bu nedenle dışarıdan besinlerle ya da takviyelerle vücudun ihtiyaç duyduğu demir miktarı karşılanmalıdır. Özellikle çocuklar, adölesan çağındaki gençler, adet gören kadınlar, hamile ve emziren kadınların demir mineraline ihtiyacı daha fazladır. Ayrıca vegan ya da vejetaryen beslenmeyi tercih edenler demir eksikliği açısından risk altındadır.
Demir Emiliminde Sorunlar Yaşanması
Besinlerle vücuda alınan demir mide ve bağırsaklarda emilir. Çölyak gibi bazı sindirim sistemi problemlerinde demir emiliminde sorunlar yaşanabilir. Ayrıca mide-bağırsak ameliyatları demirin emilimini zorlaştırabilir ve bu ameliyatların ardından demir eksikliği belirtileri gözlenebilir.
Kan Kaybı
Demir mineralinin büyük bir çoğunluğu kandaki hemoglobin proteininde yer aldığı için herhangi bir kanama durumunda demir kaybı söz konusu olur. Yoğun adet kanamaları, aspirin ya da iltihap önleyici ilaçların kullanımı, ülser, bağırsak polipleri, mide veya bağırsak kanamaları, bağırsak kurtları, çeşitli enfeksiyonlara ya da ameliyatlara bağlı kanama gibi durumlar demir eksikliği nedenleri arasında yer alır(5)
Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Demir eksikliğinin belirtileri; kişinin yaşına, sağlık durumuna, eksikliğin şiddetine göre farklılaşır. En yaygın görülen demir eksikliği belirtileri şunlardır:
Yorgunluk ve Halsizlik Hissi
Vücutta yeterli demir olmadığında hemoglobin miktarında azalma gözlenir ve vücut hücrelerinin etkili bir şekilde çalışabilmesi için ihtiyaç duyduğu oksijen karşılanmayabilir. Hücrelere giden oksijenin yetersiz olması durumunda kalp hücrelere daha fazla oksijen ulaştırabilmek için daha çok çalışır ve bu da kişiyi yorar ve halsizliğe neden olabilir.
Solgun Cilt
Kana kırmızı rengi veren kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobindir. Demir eksikliği durumunda kandaki hemoglobin seviyesi de düşeceğinden cilt rengi soluklaşabilir. Özellikle yüz, diş etleri, dudak içi, alt göz kapaklarının içi ve tırnaklar normal renginden daha soluk renkli olabilir.
Nefes Darlığı
Demir eksikliği, hücrelere oksijen taşınmasını azaltır ve vücut hücrelere daha fazla oksijen ulaştırabilmek için daha fazla nefes almaya çalışır. Bu durum nefes darlığına neden olabilir.
Cilt ve Saçlarda Hasarlar
Demir eksikliği durumunda cilt ve saç dokularının ihtiyaç duyduğu oksijen miktarı karşılanamaz ve hem saç hem de cilt hücreleri hasar görebilir. Saç dökülmeleri ve cilt kuruluğu en yaygın görülen demir eksikliği belirtileri arasındadır.
Tırnakta Kırılmalar ve Şekil Bozuklukları
Uzun süreli ve ciddi kronik demir eksikliği durumunda tırnaklar kolayca kırılır ve tırnaklarda koilonişi denilen şekil bozuklukları oluşabilir. Tırnağın ortası çöker ve kenarlar yukarı doğru kalkarak kaşık şeklini alabilir. Bunlara ek olarak görülen diğer demir eksikliği belirtileri şunlardır:
- Buz, kil, toprak, tebeşir ya da kağıt gibi nesneleri yeme isteği,
- Depresyon riskinde artış,
- Eller ve ayaklarda üşüme,
- Enfeksiyonlara sık yakalanma,
- İştahsızlık. (6)
Demir Eksikliği Nelere Yol Açar?
Demir eksikliği, kandaki hemoglobin seviyesinde düşüklük ile karakterize bir hastalık olan anemiye yani kansızlığa yol açabilir. Anemi tedavi edilmediğinde dokular ve hücreler yeterli oksijen alamadığı için hipoksi denilen bir durum ortaya çıkabilir. Kalp hücrelere ihtiyaç duyduğu oksijeni sağlamak için daha çok çalışır ve kalp büyümesi ve buna bağlı olarak kalp yetmezliği meydana gelebilir. Ayrıca kaslar yetersiz oksijen nedeniyle güçsüzleşir ve spor performansında düşmeler yaşanabilir.
Demir, bağışıklık hücrelerinin fonksiyonlarını yerine getirmesine yardımcı olan önemli bir mineraldir. Demir eksikliği halinde bağışıklık sistemi normal fonksiyonlarını yerine getirmede zorlanabilir ve vücudun enfeksiyonlara karşı mücadele yeteneği azalabilir. Hamilelik döneminde demir eksikliği, erken doğum riskini artırır ve bebeğin normalden daha düşük ağırlıkla doğmasına neden olabilir. Bunlara ek olarak bebeklerde demir eksikliği, motor ve zihinsel işlev sorunları yaşanmasına yol açabilir. (5)
Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir?
Demir eksikliği yaşıyorsanız doktorunuz diyetinize demir açısından zengin aşağıdaki gıdaları eklemenizi önerebilir. Demir zengini başlıca gıdalar şunlardır:
- Sığır eti, koyun eti gibi kırmızı etler ve kümes hayvanları gibi beyaz etler
- Balık ve deniz mahsulleri
- Organ etleri
- Yağlı tohumlar ve kuruyemişler
- Ispanak ve lahana gibi koyu yapraklı yeşillikler
- Kuru üzüm ve kayısı gibi kuru meyveler
- Bezelye, kuru fasulye ve nohut gibi kuru baklagiller
Ayrıca demirin emilimini artırmak için demir içeren besinleri; çilek, elma, portakal, domates, maydanoz, karnabahar, lahana gibi C vitamininden zengin besinlerle birlikte tüketebilirsiniz. Demir açısından zengin besinler genellikle hayvansal kaynaklı olduğu için vegan ve vejetaryen beslenenlerde demir eksikliği ve buna bağlı anemi görülme sıklığı daha yüksektir. Bu tarz beslenenlerin doktor önerisiyle demir eksikliğini önlemek için demir takviyeleri alması gerekebilir. (3)(5)(6)
Günlük Demir İhtiyacı Kaç Mg?
Günlük demir ihtiyacı; kişinin yaşına, cinsiyetine ve sağlık durumuna göre farklılık gösterir. Yaşa ve cinsiyete göre günlük demir ihtiyacı şu şekildedir:
| 0-6 ay bebeklerde |
0.2 miligram/gün |
| 7-12 ay bebeklerde |
11 miligram/gün |
| 1-3 yaş arası çocuklarda |
9 miligram/gün |
| 4-8 yaş arası çocuklarda |
10 miligram/gün |
| 9-13 yaş arası çocuklarda |
8 miligram/gün |
| 14-18 yaş arası erkeklerde |
11 miligram/gün |
| 14-18 yaş arası kadınlarda |
15 miligram/gün |
| 19-50 yaş arası kadınlarda 1 |
8 miligram/gün |
| 51 yaş üstü kadınlarda |
8 miligram/gün |
| 19 yaş üstü erkeklerde |
8 miligram/gün |
| Hamile kadınlarda |
27 miligram/gün |
| Emziren kadınlarda |
9 miligram/gün.(3) |
Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
