Çinko Fazlalığı Nedir?
Çinko takviyeleri veya çinko içeren vitamin ve mineral takviyeleri ile vücuda fazla çinko alımı, kanda çinko minerali düzeyinin olması gereken aralığın üzerine çıkmasına neden olur. Bu durum vücutta çinko fazlalığı oluştuğunu işaret eder ve çeşitli toksik etkileri beraberinde getirebilir. Özellikle de çinko fazlalığı çok uzun süre devam ettiğinde zararlı etkilerin görülme olasılığı ve bu belirtilerin şiddeti artış gösterir. Piyasada bulunan ve reçetesiz satılan birçok vitamin, mineral ve besin takviyesi ile bazı soğuk algınlığı ilaçları çinko içerir. Aynı anda birden fazla takviye almak veya vücutta eksiklik olmamasına rağmen çinko takviyesi kullanmak günlük çinko gereksiniminin üzerinde mineral alımına yol açabilir. Bu nedenle çinko minerali takviyesi kullanan kişiler düzenli olarak kan testleri yaptırarak mineral seviyesini kontrol ettirmelidir.1
Çinko Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?
Belirli bir süre boyunca günlük gereksinim düzeyinin üzerinde çinko minerali almak, kanda çinko seviyesinin yükselmesine neden olur. Bu durum, fazla çinko belirtileri olarak adlandırılabilecek birtakım semptomların ortaya çıkmasını tetikler. En yaygın çinko fazlalığı belirtileri arasında şunlar yer alır:
Mide Bulantısı ve Kusma
Çinko toksisitesinin en sık görülen belirtisi mide bulantısı ve kusmadır. Yapılan çalışmalarda çinko takviyesi alan kişilerde mide bulantısı görülme olasılığının %64 daha fazla olduğu görülmüştür. Toksik miktarda çinko alımı aynı zamanda kusmukta kan görülmesine de neden olabilir. Bu kan, kırmızı renkli olabileceği gibi kahve telvesi görünümünde kahve-siyah renkli de olabilir. Kusmukta kan görülmesi, acil tıbbi müdahaleye ihtiyacınız olduğu anlamına gelir. Bu nedenle derhal sağlık kuruluşlarına başvurmayı gerektirir.2
İshal ve Karın Ağrısı
Çinko toksisitesi akut olarak ortaya çıkabilir ve kısa vadeli yan etkilere neden olabilir. Bazı durumlarda ise uzun süre toksik düzeyde çinko alımı söz konusudur. Bu kronik bir durum anlamına gelir ve uzun süreli etkilere yol açar. Çinko mineralinin akut toksisitesi halinde sık görülen yan etkiler arasında ishal ve karın ağrısı yer alır. Bu belirtiler yüksek dozda çinko alımının ardından kısa bir süre içerisinde ortaya çıkabilir. Toksik düzeydeki çinkonun mide ve bağırsak yüzeylerinde tahrişe neden olmasından kaynaklanır ve beraberinde kanama da görülebilir.1 2
Soğuk Algınlığı Benzeri Belirtiler
Aşırı çinko maruziyeti endüstriyel işletmelerde, özellikle de metal işçiliği yapılan yerlerde ortaya çıkabilir. Kaynak, lehimleme, alaşım metallerin üretimi gibi işlemler sırasında ortamdaki havanın solunması yoluyla toksik miktarda çinko, vücuda alınabilir. Çinko dumanının solunması ateş, titreme, öksürük, yorgunluk, baş ağrısı, nefes darlığı gibi semptomlara yol açabilir. Bu belirtiler soğuk algınlığı ile karıştırılabildiğinden çinko toksisitesinin teşhisi de gecikebilir.2
HDL Kolesterolün Düşüklüğü
Uzun süre boyunca yüksek düzeyde çinko alımının uzun vadeli etkileri arasında HDL kolesterolün düşüklüğü yer alır. İyi kolesterol olarak bilinen HDL, damar tıkanıklıklarını önlemeye yardımcı olduğundan bu durum uzun vadede olumsuz etkilere neden olabilir.1 2
Bakır Eksikliği
Yüksek düzeydeki çinko, vücutta bakır emilimini olumsuz etkileyebilir. Vücudun ihtiyaç duyduğu temel mineraller arasında yer alan bakır demir emilimine ve metabolizmasına yardımcı olur, kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin üretiminde görev alır. Bu nedenle çinko fazlalığına bağlı bakır eksikliği anemi (kansızlık) ve nötropeni (beyaz kan hücrelerinde azalma) sorunlarını beraberinde getirebilir.2
Bağışıklık Sisteminin Zayıflaması
Çinko, bağışıklık sisteminin sağlıklı bir şekilde çalışması için önemli ve gereklidir. Ancak çinkonun aşırı düzeydeki artışı, ters etki yaparak bağışıklık sisteminin bir parçası olan T hücrelerinin işlevini azaltır. Bu durumda bağışıklık tepkisi azalabilir ve sık sık enfeksiyon geçirme sorunu ortaya çıkabilir.1 2
Tat Alma Duyusuna İlişkin Sorunlar
Çinko minerali tat alma duyusu için önemlidir ve eksikliği halinde tat alma yeteneği bozulabilir. Çinko fazlalığı ise ağızda kötü bir tat oluşumuna neden olabilir. Bu durum iştahı ve beslenmeyi de etkileyebilir. 2
Çinkonun Olası Zararları Nelerdir?
Çinko minerali vücutta çok önemli görevlere sahiptir. Bu nedenle besinlerle birlikte, eksikliği halinde ise hekimin önerdiği doz ve kullanım süresi uyarınca mineral takviyeleri ile vücuda alınması gerekir. Ancak bilinçsiz takviye kullanımı, çeşitli hastalıklar veya kullanılan bazı ilaçlar çinko fazlalığına neden olduğunda bu durum vücutta bazı zararlara yol açabilir. Yüksek düzey çinkonun ilk zararlı etkileri gastrointestinal sistem üzerinde gözlenir. Yukarıda da karın ağrısı, kramplar, ishal, bulantı, kusma, gastrointestinal sistem kanamaları görülebilir. Baş ağrısı da çinko fazlalığına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Çinko yüksekliğinin uzun vadeli zararları arasında ise bakır eksikliğine bağlı anemi, nötropeni, bağışıklık sisteminin çalışma düzeninin bozulması yer alır. Bununla birlikte yüksek düzey çinko, antibiyotikler gibi bazı ilaçlarla etkileşime girebilir ve ilaca özgü farklı toksik etkilere de neden olabilir.1 3
Fazla Çinko Vücuttan Nasıl Atılır?
Çinko fazlalığı teşhis edilen kişilerde öncelikle çinko takviyesi kullanımı söz konusu ise bu takviye hemen bırakılmalıdır. Metal işçiliği gibi herhangi bir nedenle çinkoya maruziyeti çok fazla olan kişiler için işverenle görüşülerek alternatif çözüm yolları arayışına gidilmelidir. Çinko minerali vücuttan ter, idrar ve gaita gibi yollarla atılabilir. Ancak çinko toksisitesi durumunda çinkonun atılımını hızlandırmak için çeşitli tedaviler uygulanması gerekebilir. Bunlardan en önemlisi şelasyon yoluyla çinkonun vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Şelasyon; bakır, çinko, kurşun gibi metalleri vücuttan uzaklaştıran bir işlemdir. Şelasyon tedavisinde çinkoyu bağlayan şelatlayıcı ajanlar içeren bazı ilaçlar kişiye verilir, bu şekilde çinkonun idrarla atılımı artırılırken bir yandan çinko emilimi de azaltılır. Ayrıca içeriğinde kalsiyum ve fosfor mineralleri bulunan süt, fazla çinkonun bağlanmasına yardımcı olabilir. Bu nedenle sağlık uzmanları tarafından aksi belirtilmediği takdirde çinko fazlalığı durumunda süt de içilebilir.1
Günlük Ortalama Ne Kadar Çinko Alınmalıdır?
Çinko eksikliği veya fazlalığından korunmak adına günlük çinko gereksiniminin bilinmesinde fayda vardır. Yaşa göre günlük gereksinim düzeyleri şu şekildedir:4
- 0-6 ay bebeklerde 2 mg,
- 7 ay-3 yaş arasında 3 mg,
- 4-8 yaş arasında 4 mg,
- 9-13 yaş arasında 6 mg,
- 14-18 yaş arası kızlarda 7 mg, erkeklerde 13 mg,
- Yetişkin kadınlarda 7, erkeklerde 14 mg,
- Hamilelikte 10-11, emzirme döneminde ise 11-12 mg.
Sağlıklı ve dengeli beslenme ile herhangi bir özel durumu olmayan kişiler çinko gereksinimini kolaylıkla karşılayabilir. Ancak çinko gereksinimini ya da emilimini etkileyen herhangi bir sağlık sorunu veya ilaç kullanımı söz konusu olduğunda hekim önerileri doğrultusunda ilerlenmelidir.
Siz de düzenli sağlık kontrollerinizi yaptırarak çinko eksikliği veya çinko fazlalığı gibi istenmeyen durumlara karşı önleminizi alabilirsiniz. Ayrıca çinko faydaları ve çinko içeren besinler gibi benzer konu başlıklarımıza da göz atabilirsiniz.
Uyarı: Bu metin kişileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
