Çinko Eksikliği Nedir?
Çinko, vücut tarafından sentezlenmez ve vücudun ihtiyaç duyduğu çinko miktarı karşılanmadığında çinko eksikliği yaşanabilir. Et, balık, kuru baklagiller, tahıllar ve fındık, badem, Brezilya cevizi gibi yağlı tohumlar ile mantar, ıspanak, brokoli gibi sebzeler çinko açısından zengin besinlerdir. Günlük beslenme programına çinko içeren besinler ekleyerek zenginleştirebilirsiniz. Çinko eksikliği belirtileri genellikle yetersiz beslenmenin sonucu ortaya çıkar. Ancak yaş ile birlikte ve bazı kronik hastalıklarda çinko eksikliği belirtileri ile karşılaşılabilir. Ayrıca hamile ve emziren kadınlarda günlük çinko gereksinimi artar.(1)
Çinko Eksikliği Neden Olur?
Çinko eksikliği, diyet ile yeterli miktarda çinko alınmadığında ortaya çıkabilir. Ancak bazı durumlarda yeterince çinko alımı gerçekleşse bile bazı hastalıklar, ilaçlar ve bazı besinler çinko emilimini engelleyerek çinko eksikliği belirtileri yaşamanıza sebep olabilir. Çinko; iskelet kası, kemik, saç, karaciğer, beyin de ciltte çok az miktarlarda depolanabilir. Çinko eksikliği söz konusu olduğunda vücut bu depoları kullanabilir ya da bağırsaklardan çinkonun geri emilimini sağlayarak yetersizliği önlemeye çalışır. Çinko eksikliğine neden olan durumlar aşağıdakileri kapsayabilir:
- Çinko içeren besinlerin yetersiz tüketimine ek olarak fitat ve oksalat içeriği yüksek besinlerin aşırı tüketilmesi, çinko eksikliğine neden olabilir. Fitat ve oksalat, çinko emilimini engelleyen bileşenlerdir. Kuru baklagiller, soya ürünleri ve tam tahıllı besinler fitat; ıspanak, bamya, fındık ve çay oksalat açısından zengin besinlerdir.
- Kronik gastrointestinal hastalıklar, diyabet, karaciğer hastalığı, kistik fibrozis, böbrek hastalıkları, orak hücre hastalığı, böbrek hastalığı, aşırı alkol tüketimi, HIV enfeksiyonu gibi hastalıklar çinko emilimini engelleyerek çinko eksikliği belirtileri oluşmasına neden olabilir.
- Parenteral beslenme, sıkı vejetaryen diyetler ve anoreksiya nervoza gibi hastalıklar ile Crohn hastalığı ve ince bağırsak emilim bozukluğu, kısa bağırsak sendromu, kancalı kurt istilası ve pankreas yetmezliği çinko yetersizliğine yol açabilir.
- Bunlara ek olarak penisilamin, çeşitli diüretikler, bazı antibiyotikler, demir takviyeleri ve sodyum valproat gibi ilaçlar da çinko emilimi engelleyebilir.
- Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınların çinko ihtiyaçlarında artış söz konusudur. Artan çinko gereksinimi karşılanmadığında çinko eksikliği belirtileri görülebilir.
- Şiddetli yanıklar, hemodiyaliz, hemoliz, ishal ile alkol veya diüretik kullanımına bağlı idrar kaybıyla çinko eksikliği meydana gelebilir.
- Son olarak çinko emilim bozukluğu ile karakterize kalıtsal bir hastalık olan “Acrodermatitis Enteropathica”, çinko eksikliği nedenidir. (1)(2)
Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Çinko, pek çok vücut fonksiyonunda hayati rol oynadığı için eksikliği farklı sorunlara yol açabilir. Çinko eksikliğinin belirtileri kısa sürede anlaşılamayabilir. Uzun süreli yetersiz çinko tüketimi ya da emilime bağlı çinko eksikliği belirtileri şunlardır:
- Bağışıklık sisteminin zayıflamasına bağlı olarak özellikle soğuk algınlığı enfeksiyonlarına sık yakalanma,
- İshal,
- Yara iyileşmelerinde gecikme,
- Ağız çevresinde yaralar,
- Cilt ülserleri,
- Yaşa bağlı makula dejenerasyonu riskinde artma ve buna bağlı olarak görme problemleri,
- Koku ve tat almada bozulmalar,
- İştahta azalma ve Kilo kaybı
- Saç kaybı
- Konsantrasyon zorluğu
- Depresyon
- Cinsel işlev bozukluğu
- Astım semptomlarında şiddetlenme.(2)(3)
Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlarda çinko eksikliği, hem annenin hem de bebeğin sağlığı üzerinde ciddi sorunlar yaratabilir. Anne karnında gelişiminin büyük bir kısmını tamamlayan bebek, ihtiyaç duyduğu çinko miktarını anneden karşılar. Bu durum annede çinko yetersizliği belirtileri oluşmasına neden olabilir. Ayrıca anneden yeterli miktarda çinko alamayan bebeklerde büyüme geriliği ve yaşa göre olması gereken kilo miktarında düşüş söz konusudur. (2)(3)
Çinko, cilt hücrelerinin esnek ve dayanıklılığında görev alan kollajen proteinin sentezinde önemli rol oynar. Çinko eksikliğinde kolajen sentezinde sorunlar yaşanabilir. Cildin esnek yapısını kaybetmesi, kırışıklık ve sarkma görünümünde artmalara neden olabilir.(4)
Çinko Eksikliği Nasıl Giderilir?
Sağlıklı bir yetişkinin saç, tırnak, kemik, diş, karaciğer, kas ile erkeklerde prostat bezinde ortalama 1 gram ile 2.5 gram arasında çinko bulunur. Çinko eksikliği belirtileri yaşadığınızı düşünüyorsanız en kısa sürede mutlaka bir doktora danışmanız gerekir. Doktor, çinko eksikliği şüphesi duyarsa öncelikle kandaki çinko miktarını ölçmek için kan testi isteyebilir. Serum çinko düzeyi 70 mikrogram/ desilitrenin altındaysa çinko eksikliği söz konusu olabilir. Bu durumda doktorunuz serum çinko seviyesine ek olarak idrar ve saç telindeki çinko seviyelerini de ölçmek isteyebilir.(5)(6) Hafif seviyedeki çinko eksikliği için diyet ile alınan çinko miktarını artırmak yeterli olabilir. Yeterli ve dengeli bir beslenme programına süt, yoğurt, kırmızı et, tavuk, hindi, deniz mahsulleri, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, gibi çinko içeren besinler eklenebilir ya da çinko takviyeleri kullanılabilir. (7)
Günlük Çinko İhtiyacı Ne Kadardır?
Yeterli ve dengeli bir diyette çinko eksikliği belirtileri görülmesi pek olası değildir. Ancak sağlıksız beslenme alışkanlıkları, çinko içeren besinlerin yetersiz tüketimi ya da bazı hastalıklar nedeniyle vücudun çinko gereksinimi karşılanamayabilir. Günlük çinko ihtiyacı; yaşa, cinsiyete ve bazı sağlık koşullarına göre değişiklik gösterebilir. Buna göre;
| 0-6 ay bebekler |
2 miligram/gün |
| 7-12 ay bebekler |
3 miligram/gün |
| 1-4 yaş çocuklar |
3 miligram/gün |
| 4-8 yaş arası çocuklar |
5 miligram/gün |
| 9-13 yaş arası çocuklar |
8 miligram/gün |
| 14 yaş ve üzeri kadınlar |
9 miligram/gün |
| 14 yaş ve üzeri erkekler |
11 miligram/gün |
| Hamile kadınlar |
12 miligram/gün |
| Emziren kadınlar |
13 miligram/gün(1)(2) |
Yetersiz beslenme ya da Crohn hastalığı, kısa bağırsak sendromu gibi hastalıkların meydana getirdiği çinko emilimindeki bozukluklar nedeniyle meydana gelen şiddetli çinko yetersizliği durumunda doktor kontrolünde günlük 50 miligram civarında çinko destekleri kullanılabilir. Yetişkin bir bireyin günlük güvenilir çinko alım seviyesi 40 miligramdır. Önerilen miktarın üzerinde çinko tüketimi aşağıdaki sağlık sorunlarına yol açabilir:
- Mide bulantısı ve kusma
- Karın ağrısı ve kramplar
- İshal
- İştahsızlık
- Baş ağrısı. (8)
Ayrıca aşırı çinko tüketimi, bakırın emilimini azaltarak bakır eksikliğinin neden olduğu sorunlarla karşı karşıya kalmanıza yol açabilir. (1)
En az çinko kadar değerli bir mineral olan selenyum kaynakları için “Selenyum Nelerde Var ?” yazımızı okuyabilirsiniz.
Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
