Çinko Nedir?
Birçok kişi tarafından sanılanın aksine çinko vitamin değildir. Çinkonun önemini anlamak için öncelikle enzimlerden kısaca bahsetmek gerekir. Vücut içerisinde gerçekleşen her bir reaksiyonun tam randımanlı bir şekilde çalışabilmesi için gerekli olan maddelere enzim denir. Enzimler işlevlerini yerine getirirken belirli mineraller ve vitaminlerden faydalanır. Çinko da bu minerallerin en önemlilerinden biridir. Çinko vücutta yaklaşık 200 enzimin çalışması için gereklidir. Bu nedenle de vücut fonksiyonlarının normal işleyişi için çinko mineraline ihtiyaç vardır.1
Çinko Ne İşe Yarar?
Çinko faydaları ile vücudunuzu pek çok açıdan destekleyebilir. Çinkonun faydaları nelerdir, çinko ne işe yarar öğrenmek için aşağıdaki başlıklara göz atabilirsiniz:
Antioksidan Etki Sunabilir
Vücutta birçok reaksiyonun sonunda serbest radikaller olarak tanımlanan zararlı maddeler oluşur. Özellikle sigara kullanımı gibi alışkanlıklar, serbest radikallerin oluşma hızını artırır. Bu maddelerin vücuttan uzaklaştırılması ya da zararsız hale getirilmesi gerekir.
Vücut, serbest radikalleri uzaklaştırmak için belirli enzimler ve moleküller kullanır. Vücutta üretilen süperoksit dismutaz adı verilen enzim, vücudun doğal antioksidanıdır. Bu doğal antioksidanın çalışabilmesi için mutlaka çinko mineraline ihtiyaç vardır. Çinko eksikliği durumunda bu enzim tam çalışamadığı için vücudun antioksidan kapasitesi düşer. Bu nedenle, vücudun antioksidan kapasitesini arttırmak ve koruma sağlayabilmek için çinko takviyesi kullanılması önerilir.2
Bağışıklık Sistemini Destekleyebilir
Çinkonun faydaları arasında bağışıklık sistemini desteklemek de sayılabilir. Çinko, antioksidan etkisi sayesinde bağışıklık sistemi hücrelerini koruyarak hücrelerin aktivitelerini yerine getirebilmesine yardımcı olur. Böylece hastalıklara yakalanma riski azalabilir. Antioksidan etkisinin haricinde bağışıklık sisteminin önemli bir grubu olan T lenfositlerin olgunlaşma süreci için de çinko mineraline ihtiyaç duyulur.2
Kemik Sağlığını Destekleyebilir
Çinkonun vücuda faydaları arasında kemik sağlığını desteklemesi de sayılabilir. Çinko kemik sağlığı için de önemli bir mineraldir. Özellikle kalsiyum, çinko ve magnezyum bir arada düzenli kullanıldığında kemik mineral yoğunluğunun artırılmasına destek sağlayabilir. Çocuk gelişimi üzerine yapılan araştırmalarda, çinko eksikliği yaşayan çocukların akranlarına göre boylarının kısa olduğu gözlemlenir. Çinko, yetişkinlerde ve spor yapanlarda genel kemik sağlığını, yaşlılarda ise kemik erimesi olarak bilinen osteoporoz tedavisini destekleyebilir.
C vitamini, kolajen üretimi için gerekli bir vitamindir. Kolajen üretimi ise kemik gelişiminin önemli bir basamağıdır. Kemiğin gelişim sürecinde önemli olan C vitamini ve çinkonun bir arada alınmasının gelişim üzerinde pozitif etkisi olduğunu gösteren klinik çalışmalar vardır. 6 7
Cilt, Saç ve Tırnakların Güçlenmesine Yardımcı Olabilir
Çinkonun cilde faydaları da ön plandadır. Çinkonun özellikle cilt onarıcı bir etkiye sahip olduğu ve cildin yenilenmesine destek sağladığı bilinir. Akne tedavisi görenerde, akne sonrası ciltte kalan yaraların iyileşmesine destek olmak amaçlı çinko takviye edici gıda önerilebilir.3
Çinkonun saça faydaları da bilinmektedir. Yapılan araştırmalar, çinko takviyesinin saç dökülmesinde ve tırnak kırılmasında azalma sağladığı gösterir. İşte, bu yüzden çinko eksikliğine bağlı alopesi (saçkıran) görülen bireylerde çinko takviyesi ile saçlarda yeniden uzama sağlanabilir. Saç dökülmesi ile çinko eksikliği arasında güçlü bir bağlantı olduğunu gösteren çalışmalar da mevcuttur.4
Boğaz Enfeksiyonlarının İyileşmesinde Destekleyici Olabilir
Çinkonun yararları boğaz enfeksiyonlarında da kendini gösterebilir. Çinko, boğaz bölümünün iç dokusuna tutunma kabiliyetine sahiptir. Bu bölgeye tutunarak lokal olarak da etkinlik gösterebilir. Çalışmalar, C vitamini de içeren pastil formundaki çinko takviyelerinin boğaz enfeksiyonlarının tedavisine destek olduğunu gösterir.5
İştah Artırıcı Etki Sunabilir
Çinko, iştah artışının desteklenmesi için de önerilebilir. Tat duyusunun çalışması için dil üzerindeki reseptörler görevlidir. Bu reseptörler ancak çinko varlığında tam olarak çalışır ve tüketilen gıdanın tadının algılanmasını sağlar. Özellikle iştahsızlık görülen çocuklarda çinko eksikliği olduğu görülmüş ve çinko takviyesi ile tada karşı duyarlılık arttığı için iştahta da artış olduğu gözlemlenmiştir.7
Göz Sağlığını Korumaya Yardımcı Olabilir
Çinkonun faydaları arasında göz sağlığına olan etkiler de sayılabilir. Retina, yüksek miktarda çinko içerir. Ekstra çinko alımında ise retina, zararlı serbest radikallere karşı korunabilir. Böylece retinadaki hücre hasarı riski de azalabilir. 12
Çinko faydaları ile pek çok açıdan genel sağlığı destekleyebilir. Çinko takviyesinin faydaları ile siz de vücudunuzu desteklemek istiyorsanız takviye edici gıda satın almadan önce en yakın sağlık profesyoneline başvurmanız gerekir. Hekiminiz, çinko takviyesine ihtiyacını olup olmadığınız konusunda sizi yönlendirecek ve gerektiğinde uygun takviye için sizi yönlendirecektir.
Çinko Takviyesi Nasıl Kullanılır?
Çinkonun bağışıklık sistemini desteklemek, saç, tırnak, cilt sağlığına katkıda bulunmak, kemik mineral yoğunluğunu artırmak, antioksidan etkinlik göstermek, göz hastalıklarının tedavisine destek olmak gibi birçok fonksiyonu bulunur. 7 Çinko mineraline besinlerin yanı sıra çinko tablet, çinko hapı, çinko kapsül şeklinde de ulaşabilirsiniz. Bağışıklık sistemini destekleyen, güçlü antioksidan etkili bir mineral olan çinkoyu dilerseniz takviye edici gıda olarak dilerseniz de besinlerden alabilirsiniz.
Çinko Takviyesi Ne Zaman Alınmalı?
Çinko takviyesi faydaları açısından hem vücudunuzu destekler hem de çinko eksikliğinden dolayı oluşabilecek olumsuz durumların yaşanmasını engelleyebilir. Peki, çinko takviyesi ne zaman alınır? İşte, çinko takviyesi alınmasını gerektirebilecek durumlar:
- Diyare (ishal) vakalarında da çinko takviyesi yapılır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre kronik diyaresi olan çocuklara kaybettikleri mineral dengesini sağlayabilmek adına günlük 20 mg’a kadar çinko takviyesi önerilebilir. 7
- Çinko eksikliği çeşitli belirtiler ile kendini gösterir. Bu belirtiler arasında en yaygınları; açıklanamayan kilo kaybı, iştah kaybı, koku ve tat alma duygusunun azalması, ishal, ciltte ortaya çıkan, iyileşmeyen açık yaralardır. Bu belirtilerin yaşandığı durumlarda doktorunuza danışarak çinko takviyesi almanız gerekebilir. 8
- Wilson hastalığı, bakırın birçok organda birikmesine neden olan kalıtsal bir rahatsızlıktır. Bu hastalığın semptomlarının azalması için de doktorunuz çinko takviyesi almanızı önerebilir. 9
- Vejetaryenler, veganlar, hamile kadınlar, emziren anneler, 6 aydan büyük ve sadece anne sütü ile beslenen bebekler, aşırı alkol tüketen kişiler çinko eksikliği açısından risk altında olan kişilerdir. Bu neden bu kişilerin de çinko takviyesi alması gerekebilir. 10
Çinko İçeren Besinler
Çinko yetersizliği ile karşılaşmamak ve çinkonun faydaları ile vücudunuzu desteklemek için beslenme programınıza çinko açısından zengin besinler eklemeniz gerekir. Peki, çinko hangi gıdalarda bulunur?
Çinko zengini gıdalar arasında en temel kaynaklar; kabuklu deniz ürünleri, balık ve ettir. Bitkisel çinko kaynakları olarak da fındık ve baklagiller sayılabilir. Çinkonun vücut tarafından tutulma ve kullanılma oranı, çinko emilimini etkileyen bileşiklerin yokluğu ve kükürt içeren amino asitlerin varlığı nedeniyle et, yumurta ve deniz ürünleri çinko açısından oldukça zengindir. Tam tahıllı ürünler ve bitki proteinlerindeki yüksek fitat içeriği, bu ürünlerin çinko açısından değersiz bir grupta yer almasına neden olur. Fitatlar çinkoyu bağlayarak vücut tarafından kullanımını kısıtlar. Mayalama işlemindeki aktivite gıdadaki fitat seviyesini azalttığı için mayalı tam tahıllı ekmekler, mayasızlara göre daha fazla çinko içerir. 2
Ulusal Gıda Kompozisyon Veri Tabanı ve Oregon Üniversitesi’ne göre her 100 gram;
- Bademde 3,47 mg,
- İzmir tulumunda 4,32 mg,
- Fındıkta 2 mg,
- Sütte 0,33 mg,
- Ay çekirdeğinde 8,11 mg,
- Pişmiş yengeçte 4,7 mg,
- Midyede 2,97 mg,
- Kaju fıstığında 4,8 mg,
- Yulaf gevreğinde 3 mg çinko bulunur. 2
Çinko faydaları ve olumlu etkilerinden yararlanabilmeniz için doktorunuzdan tarafından önerilen çinko takviyesini yine doktorunuzun önerdiği miktarda kullanmanız gerekir. Genellikle günde 1 kez tüketilmesi tavsiye edilen çinko takviyeleri, efervesan tablet ya da tablet formunda olabilir.
Günlük Çinko İhtiyacı Ne Kadar?
Çinko, esansiyel olduğu için mutlaka beslenme yoluyla alınması gerekir. Farklı yaş ve cinsiyetteki bireyler için günlük çinko ihtiyaçları aşağıdaki gibidir:
- Doğumdan 6 aya kadar kız ve erkek bebekler 2 mg,
- 7-12 aylık kız ve erkek bebekler 3 mg,
- 1-3 yaş arası kız ve erkek bebekler 3 mg,
- 4-8 yaş arası kız ve erkek çocuklar 5 mg,
- 9-13 yaş arası kız ve erkek çocuklar 8 mg,
- 14-18 yaş arası genç erkekler 11 mg,
- 14-18 yaş arası genç kızlar 9 mg,
- 19 yaş üzeri yetişkin erkekler 11 mg,
- 19 yaş üzeri yetişkin kadınlar 8 mg,
- Hamile kadınlar 11 mg,
- Emziren anneler 12 mg. 10
Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Çinko eksikliği ya da kanda çinko düşüklüğü, özellikle yoğun bir şekilde tahılla beslenme (çinkoyu bağlayan fitat içermelerinden dolayı), vegan ya da vejetaryen olma, herhangi bir hastalık nedeniyle damar içi beslenmeye maruz kalma gibi durumlarda görülür. Bununla birlikte inflamatuar bağırsak hastalığına (İBS) sahip olan kişilerde, bağırsak bypass operasyonu geçirenlerde, kistik fibroz hastalarında ve yüksek alkol kullananlarda da çinko eksikliği ile karşılaşılabilir. Çinko eksikliği olan kişilerde;
- Kronik ve şiddetli ishal,
- Bağışıklık sisteminde zayıflama,
- Yara iyileşmelerinde gecikme,
- İştahsızlık,
- Tat ve koku alma hissinde azalma,
- Gece körlüğü,
- Görmede bulanıklık gibi göz problemleri ile karşılaşılabilir.
Ayrıca çinko seviyeleri düşük olan çocuklarda büyüme ve gelişmede yavaşlama, cinsel olgunlaşmada gecikme de görülebilir. 10 8
Çinko, hücreler arasında dağılır. Bu nedenle çinko eksikliğinin teşhisini sadece bir kan testi ile yapmak çok mümkün olmayabilir. Bu nedenle kan testine ek olarak idrar tahlili ya da saç teli analizi gibi yöntemler denenebilir. Ayrıca doktorunuz hastalık geçmişinize, sağlık durumunuza göre farklı testler de uygulayabilir. (11) Çinko eksikliğinin giderilebilmesi için içerisinde çinko olan yiyecekler tüketmek ve çinko gıda takviyesi kullanmak gerekebilir.
Çinko faydaları ve olumlu etkilerinden yararlanabilmeniz için doktorunuzdan tarafından önerilen çinko takviyesini yine doktorunuzun önerdiği miktarda kullanmanız gerekir. Genellikle günde 1 kez tüketilmesi tavsiye edilen çinko takviyeleri, efervesan tablet ya da tablet formunda olabilir.
Çinko faydaları dışında farklı mineral faydaları hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak için diğer minerallerden de bahsettiğimiz içeriklerimize de göz atabilirsiniz. “Selenyum nelerde var?”, “Demir takviyesi ne işe yarar?” gibi içeriklerimizden de faydalanabilirsiniz.
Uyarı: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
